ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ (1621-1675) ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਨਵੇਂ ਗੁਰੂ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਬਲੀਦਾਨ, ਨਿਰਭੀਕਤਾ ਅਤੇ ਇਨਸਾਨੀਅਤ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਤਿਹਾਸ ‘ਚ “ਹਿੰਦ ਦੀ ਚਾਦਰ” ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਿਰਫ਼ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਲਈ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਧਾਰਮਿਕ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਾਣ ਨਿਛਾਵਰ ਕਰ ਦਿੱਤੇ।
ਬਚਪਨ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਜੀਵਨ
ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ 1 ਅਪ੍ਰੈਲ 1621 ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਹ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਸਨ। ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਉਹ ਬਹਾਦਰ ਅਤੇ ਆਤਮਿਕ ਰੁਝਾਨ ਵਾਲੇ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਅਸਲੀ ਨਾਮ “ਤੇਘ ਮਲ” ਸੀ, ਪਰ ਖੜਗ ਦੇ ਬੇਮਿਸਾਲ ਦਾਓਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ “ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ” ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਮਿਲੀ।
ਆਤਮਿਕਤਾ ਅਤੇ ਉਪਦੇਸ਼
ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਧਰਮ, ਸੱਚਾਈ ਅਤੇ ਦਇਆ ਦੇ ਰਸਤੇ ਤੇ ਚਲਣ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦਿੱਤੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਇਆ ਕਿ ਇਨਸਾਨੀ ਜੀਵਨ ਦਾ ਮੂਲ ਉਦੇਸ਼ ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਲ ਜੁੜਨਾ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨੀ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ, ਜੋ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹੈ, ਆਤਮਿਕ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਧਿਆਨ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਉੱਤੇ ਰੌਸ਼ਨੀ ਪਾਂਦੀ ਹੈ।
ਧਾਰਮਿਕ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਰੱਖਿਆ
ਸੱਤਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਜਬਰ ਨਾਲ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀਆਂ। ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਨੂੰ ਇਸਲਾਮ ਕਬੂਲ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ‘ਤੇ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਾਣਾਂ ਦੀ ਬਲੀਦਾਨੀ ਦੇਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ – “ਜੇ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੇਵਾਂਗਾ ਤਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਨੋਂ ਡਰ ਦੂਰ ਹੋਵੇਗਾ।”
ਸ਼ਹੀਦੀ
1675 ਵਿੱਚ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰਕੇ ਦਿੱਲੀ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਉੱਤੇ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਇਸਲਾਮ ਧਰਮ ਕਬੂਲ ਕਰਨ ਲਈ ਦਬਾਅ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ, ਪਰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ 11 ਨਵੰਬਰ 1675 ਨੂੰ ਚਾਂਦਨੀ ਚੌਂਕ, ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਹ ਬਲੀਦਾਨ ਸਿਰਫ਼ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਪੂਰੀ ਇਨਸਾਨੀਅਤ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦਾ ਸਰੋਤ ਹੈ।
ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਤੋਂ ਸਿੱਖਣ ਵਾਲੀਆਂ ਗੱਲਾਂ
- ਧਰਮ ਦੀ ਰੱਖਿਆ – ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਾਬਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਧਰਮ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਨਿੱਜੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਹੈ।
- ਨਿਸਵਾਰਥ ਬਲੀਦਾਨ – ਆਪਣੇ ਲਈ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਹੋਰਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਾਣ ਦਿੱਤੇ।
- ਧੀਰਜ ਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ – ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹੌਸਲਾ ਨਹੀਂ ਹਾਰਿਆ।
- ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਸੇਵਾ – ਹਰ ਕਿਸੇ ਦੀ ਇਜ਼ਜ਼ਤ ਤੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕੀਤੀ।
- ਨਿਰਭੀਕਤਾ – ਸੱਚ ਤੇ ਨਿਆਂ ਲਈ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਡਟੇ ਰਹੇ।
ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ
ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਬਲੀਦਾਨ ਅੱਜ ਵੀ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਇਹ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਧਰਮਿਕ ਆਜ਼ਾਦੀ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਨੇਮਤ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਹਰ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਹੌਸਲੇ, ਸੱਚਾਈ ਅਤੇ ਸਮਰਪਣ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਰਹੇਗਾ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਅੱਜ ਵੀ ਲੱਖਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਤਮਿਕ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।
ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਬਾਰੇ 10 ਪੰਕਤੀਆਂ
- ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਨਵੇਂ ਗੁਰੂ ਸਨ।
- ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ “ਹਿੰਦ ਦੀ ਚਾਦਰ” ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਉਹ ਧਰਮ ਅਤੇ ਇਨਸਾਨੀ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ।
- ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਵਾਣੀ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹੈ।
- ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸਵਾਰਥ ਸੇਵਾ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ।
- ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਤਮਿਕਤਾ ਅਤੇ ਧਿਆਨ ਤੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ।
- ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਚਾਂਦਨੀ ਚੌਂਕ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿੱਤੀ।
- ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਬਹਾਦਰੀ, ਧੀਰਜ ਅਤੇ ਤਿਆਗ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਸੀ।
- ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਧਰਮਾਂ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਬਲੀਦਾਨ ਦਿੱਤਾ।
- ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦਾ ਬਲੀਦਾਨ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਯਾਦਗਾਰ ਰਹੇਗਾ।
FAQs – ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਬਾਰੇ
Q1. ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੂੰ “ਹਿੰਦ ਦੀ ਚਾਦਰ” ਕਿਉਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?
ਕਿਉਂਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਧਰਮਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਬਲੀਦਾਨ ਕੀਤਾ।
Q2. ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਕਿੱਥੇ ਹੋਈ ਸੀ?
ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਚਾਂਦਨੀ ਚੌਂਕ ਵਿੱਚ 11 ਨਵੰਬਰ 1675 ਨੂੰ।
Q3. ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਕਿੱਥੇ ਦਰਜ ਹੈ?
ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹੈ।
Q4. ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦੇ ਪਿਤਾ ਕੌਣ ਸਨ?
ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਸਨ।
Q5. ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਸਿੱਖਿਆ ਕੀ ਸੀ?
ਨਿਰਭੀਕ ਹੋ ਕੇ ਸੱਚ ਦਾ ਸਾਥ ਦੇਣਾ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨੀ।