ਭਾਰਤ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਮਹਾਨ ਯੋਧਿਆਂ ਅਤੇ ਰਾਜਿਆਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬਹਾਦਰੀ, ਦੂਰਦਰਸ਼ਤਾ ਅਤੇ ਸ਼ਾਸਨ ਕਲਾ ਨਾਲ ਅਮਰ ਨਾਮ ਕਮਾਇਆ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਨਾਮ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹਨ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਸ਼ਾਸਕ ਵੀ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਇਕਤਾ, ਧਾਰਮਿਕ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਅਤੇ ਸਮਰਿੱਧ ਰਾਜ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦਾ ਨਵਾਂ ਮਾਡਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ।
ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸਮਰਾਜ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਦਿਲ ਤੋਂ ਉਠਿਆ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਤੱਕ ਫੈਲਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਸਾਮਰਾਜ ਖੜ੍ਹਾ ਕੀਤਾ ਜੋ ਨਾ ਕੇਵਲ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਸੀ, ਬਲਕਿ ਨਿਆਂ ਅਤੇ ਸਦਭਾਵਨਾ ‘ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਸੀ।
ਆਓ ਜਾਣੀਏ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਮਰਾਜ ਦੇ 10 ਅਜਿਹੇ ਤੱਥ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਲੋਕ ਜਾਣਦੇ ਹਨ —
🏰 1. ਬਿਨਾਂ ਧਰਮ ਭੇਦ ਦੇ ਰਾਜ ਪ੍ਰਬੰਧ
ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਰਾਜ ਸਭ ਧਰਮਾਂ ਲਈ ਇੱਕਸਾਰ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ, ਮੁਸਲਮਾਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਸਾਰੇ ਇਕੱਠੇ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ।
ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਦਿਵਾਨ ਭੀਮ ਸੇਨ ਹਿੰਦੂ ਸਨ, ਜਦਕਿ ਫੌਜ ਦੇ ਕਈ ਜਨਰਲ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸਨ — ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗੁਲਾਮ ਮੁਹੰਮਦ ਅਤੇ ਫਕੀਰ ਅਜ਼ੀਜ਼-ਉਦ-ਦੀਨ।
ਇਹ ਉਹ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਧਰਮ ਅਕਸਰ ਰਾਜਨੀਤੀ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਭ ਲਈ ਬਰਾਬਰੀ ਦੀ ਨੀਤੀ ਅਪਣਾਈ।
⚔️ 2. ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਅਧੁਨਿਕ ਫੌਜ
ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਫੌਜ ਨੂੰ “ਖਾਲਸਾ ਫੌਜ” ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਏਸ਼ੀਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਸੰਗਠਿਤ ਅਤੇ ਤਕਨੀਕੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਅੱਗੇ ਵਧੀ ਹੋਈ ਫੌਜ ਸੀ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਫਰਾਂਸ ਦੇ ਨਪੋਲੀਅਨ ਦੀ ਫੌਜ ਦੇ ਕਈ ਜਨਰਲਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜੀਨ ਫ੍ਰਾਂਕੋਇਸ ਆਲੇਅਰਡ, ਜੀਨ ਬੈਪਟਿਸ ਵੈਂਚੂਰਾ ਅਤੇ ਪੌਲ ਕੋਰਟ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਖਾਲਸਾ ਫੌਜ ਨੂੰ ਯੂਰਪੀ ਅੰਦਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸ਼ਿਕਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਹ ਫੌਜ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸੈਨਾ ਦੇ ਸਮਾਨ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।
💎 3. ਕੋਹਿਨੂਰ ਹੀਰੇ ਦਾ ਮਾਲਕ
ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕੋਹਿਨੂਰ ਹੀਰਾ, ਜੋ ਅੱਜ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕ੍ਰਾਊਨ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ, ਪਹਿਲਾਂ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਖਜ਼ਾਨੇ ਦਾ ਗਹਿਣਾ ਸੀ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਹ ਹੀਰਾ ਅਫਗਾਨ ਸ਼ਾਸਕ ਸ਼ਾਹ ਸ਼ੂਜਾ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਹ ਹੀਰਾ ਸਿਰਫ਼ ਦੌਲਤ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਬਲਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਅਤੇ ਤਾਕਤ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਸੀ।
🏛️ 4. ਲਾਹੌਰ ਨੂੰ ਬਣਾਇਆ ਰਾਜਧਾਨੀ
ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾਇਆ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੱਥੇ ਤੋਂ ਰਾਜ ਪ੍ਰਬੰਧ ਚਲਾਇਆ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਸੁੰਦਰ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਕਈ ਇਮਾਰਤਾਂ, ਮੰਦਰ ਅਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਬਣਵਾਏ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ‘ਚ ਲਾਹੌਰ ਨੂੰ “ਪੂਰਬ ਦਾ ਪੈਰਿਸ” ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
💰 5. ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਸੀ ਨਿਆਂ ਤੇ ਇਜ਼ਤ
ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪ੍ਰਬੰਧ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੀ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਰਮਚਾਰੀ ਜਾਂ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਕਾਬਲੀਅਤ ਦੇ ਅਧਾਰ ‘ਤੇ ਇਨਾਮ ਜਾਂ ਸਜ਼ਾ ਮਿਲਦੀ ਸੀ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਭੇਦਭਾਵ ਨਹੀਂ ਸੀ — ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਗਲਤੀ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਰਾਜਾ ਆਪਣੇ ਸਭ ਤੋਂ ਨੇੜਲੇ ਅਫਸਰ ਨੂੰ ਵੀ ਸਜ਼ਾ ਦੇ ਸਕਦਾ ਸੀ।
ਇਸ ਨਾਲ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਬਣਿਆ ਰਿਹਾ।
🪶 6. ਕਲਾ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰੇਮੀ
ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸਿਰਫ਼ ਯੋਧੇ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਸਗੋਂ ਕਲਾ, ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਵੀ ਪ੍ਰੇਮੀ ਸਨ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਅਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਕਈ ਕਲਾਕਾਰਾਂ, ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਕਵੀਆਂ ਨੂੰ ਸਹਾਰਾ ਦਿੱਤਾ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਹਾਰਮੋਨਿਅਮ, ਸਿਤਾਰ ਅਤੇ ਤਬਲੇ ਦੀਆਂ ਧੁਨਾਂ ਨਾਲ ਸਦਾ ਰੌਣਕ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ।
🌾 7. ਕਿਸਾਨਾਂ ਲਈ ਸੁਖਾਲਾ ਰਾਜ
ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਮੇਂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਬਹੁਤ ਚੰਗੀ ਸੀ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਭਾਰੀ ਕਰਾਂ ਦੀ ਲਾਗੂ ਨਾ ਕਰਕੇ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸਿੰਚਾਈ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਿਆ ਗਿਆ, ਨਵੇਂ ਨਹਿਰਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਬੀਜ ਅਤੇ ਉਪਕਰਣ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਏ ਗਏ।
⚖️ 8. ਕਦੇ ਵੀ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ
ਇਹ ਸ਼ਾਇਦ ਸਭ ਤੋਂ ਹੈਰਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਤੱਥ ਹੈ ਕਿ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੂਰੇ ਰਾਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ।
ਉਹ ਦਇਆ ਅਤੇ ਮਾਫੀ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਸਨ।
ਉਹ ਮੰਨਦੇ ਸਨ ਕਿ ਇਨਸਾਨ ਗਲਤੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਉਸਨੂੰ ਸੁਧਾਰ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
🕌 9. ਮਸਜਿਦਾਂ ਅਤੇ ਮੰਦਿਰਾਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ
ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਦੇ ਵੀ ਕਿਸੇ ਧਰਮ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਣ ਦਿੱਤਾ।
ਉਲਟ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਦੀਆਂ ਮਸਜਿਦਾਂ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਕਰਵਾਈ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਿਰਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਦਾਨ ਦਿੱਤੇ।
ਉਹ ਹਰ ਧਰਮ ਦਾ ਆਦਰ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਮੰਨਦੇ ਸਨ ਕਿ ਰਾਜਾ ਦਾ ਫਰਜ਼ ਹੈ ਸਭ ਧਰਮਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨਾ।
🪙 10. ਸੋਨੇ ਦਾ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ
ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਯੋਗਦਾਨ ਸੀ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ (ਗੋਲਡਨ ਟੈਂਪਲ) ਨੂੰ ਸੋਨੇ ਨਾਲ ਮੜ੍ਹਾਉਣਾ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਇਸ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ ਸੋਨੇ ਦੀ ਪਰਤ ਨਾਲ ਸਜਾਇਆ, ਜੋ ਅੱਜ ਵੀ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਖਿੱਚਦੀ ਹੈ।
ਇਹ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਵਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਸੀ, ਬਲਕਿ ਸਿੱਖ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਵੀ ਸੀ।
🧠 ਰਣਨੀਤਿਕ ਸਮਰੱਥਾ ਅਤੇ ਦੂਰਦਰਸ਼ਤਾ
ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਰਣਨੀਤਿਕ ਕਾਬਲੀਅਤ ਹੀ ਸੀ ਕਿ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਤੇ ਅਫਗਾਨ ਦੋਵੇਂ ਤਾਕਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਡਰਦੀਆਂ ਸਨ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਦੇ ਵੀ ਬੇਕਾਰ ਜੰਗ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ — ਜਿੱਥੇ ਜੰਗ ਲੜੀ, ਉੱਥੇ ਜਿੱਤ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਸੀ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸੌਝੀ ਅਤੇ ਸਮਝਦਾਰੀ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਇਕਜੁੱਟ ਰੱਖਿਆ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਹਕੂਮਤ ਲਈ ਵੀ ਚੁਣੌਤੀ ਬਣਿਆ।
🕊️ ਧਾਰਮਿਕ ਇਕਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ
ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਕਿਹਾ —
“ਮੇਰਾ ਰਾਜ ਸਿਰਫ਼ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਨਹੀਂ, ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਲਈ ਹੈ।”
ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਅਤੇ ਇਕਤਾ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਸਨ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ‘ਤੇ ਰੋਕ ਨਹੀਂ ਸੀ।
📜 ਮਹਾਰਾਜਾ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ
ਜਦੋਂ 1839 ਵਿੱਚ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਦੇਹਾਂਤ ਹੋਇਆ, ਤਾਂ ਪੂਰੇ ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ “ਸ਼ੇਰ-ਏ-ਪੰਜਾਬ” ਦੇ ਖ਼ਿਤਾਬ ਨਾਲ ਯਾਦ ਕੀਤਾ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਹਕੂਮਤ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਅੱਜ ਵੀ ਜਿੰਦੀ ਹੈ।
ਅੱਜ ਵੀ ਹਰ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਗਰੂਰ ਅਤੇ ਮਾਣ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ।
📖 ਨਿਸ਼ਕਰਸ਼
ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਰਾਜਾ ਨਹੀਂ ਸਨ — ਉਹ ਇੱਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਵਾਨ ਨੇਤਾ, ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੇ ਪੱਖਪਾਤੀ ਅਤੇ ਸੱਚੇ ਰਾਸ਼ਟ੍ਰਪਿਤਾ ਸਨ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਜਿਹਾ ਰਾਜ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਿੱਥੇ ਧਰਮ, ਜਾਤ, ਭਾਸ਼ਾ ਜਾਂ ਧਾਰਮਿਕ ਅੰਤਰ ਕਦੇ ਰੁਕਾਵਟ ਨਹੀਂ ਬਣੇ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਸਾਨੂੰ ਸਿੱਖਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸਲੀ ਸ਼ਕਤੀ ਇਕਤਾ, ਨਿਆਂ ਅਤੇ ਦਇਆ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
