ਅਕਬਰ ਤੇ ਬੀਰਬਲ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਬੱਚਿਆਂ ਤੇ ਵੱਡਿਆਂ ਨੂੰ ਮਨੋਰੰਜਨ ਦੇਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਵੀ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸਿਰਫ਼ ਹਾਸੇ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਿਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ, ਸਗੋਂ ਮਨੁੱਖਤਾ, ਇਨਸਾਫ਼, ਚਲਾਕੀ ਅਤੇ ਸਿਆਣਪ ਦੇ ਰੰਗਾਂ ਨਾਲ ਭਰੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਐਸੀ ਹੀ ਦਿਲਚਸਪ ਕਹਾਣੀ “ਕੰਜੂਸ ਵਪਾਰੀ ਅਤੇ ਗਰੀਬ ਚਿੱਤਰਕਾਰ” ਬਾਰੇ ਜਾਣਾਂਗੇ, ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਨਸਾਨੀਅਤ ਅਤੇ ਇਨਸਾਫ਼ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਧਨ-ਦੌਲਤ ਤੇ ਕੰਜੂਸੀ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ
ਇੱਕ ਵਾਰ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ, ਅਕਬਰ ਦੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗਰੀਬ ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਰਿਹਾ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਹੋਨਹਾਰ ਸੀ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਕਲਾ ਨਾਲ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦਿਲ ਜਿੱਤ ਲੈਂਦਾ ਸੀ। ਪਰ ਉਸਦੀ ਗਰੀਬੀ ਕਰਕੇ ਉਸਨੂੰ ਅਕਸਰ ਪੇਟ ਭਰਨ ਲਈ ਮੁਸ਼ਕਲ ਆਉਂਦੀ ਸੀ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਉਸੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਪਾਰੀ ਰਿਹਾ ਕਰਦਾ ਸੀ ਜੋ ਬੇਹੱਦ ਕੰਜੂਸ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸ ਕੋਲ ਧਨ-ਦੌਲਤ ਦੀ ਕੋਈ ਕਮੀ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਆਪਣਾ ਇੱਕ ਪੈਸਾ ਵੀ ਖਰਚਣ ਤੋਂ ਡਰਦਾ ਸੀ।
ਇੱਕ ਦਿਨ ਉਸ ਵਪਾਰੀ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਮਹਲ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਚਿੱਤਰ ਬਣਵਾਏ ਤਾਂ ਜੋ ਲੋਕ ਉਸਦੀ ਸ਼ਾਨ-ਸ਼ੌਕਤ ਦੇਖ ਸਕਣ। ਉਸਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਚਿੱਤਰਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਉਸ ਗਰੀਬ ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ ਅਤੇ ਕਿਹਾ:
“ਮੇਰਾ ਇੱਕ ਸੁੰਦਰ ਚਿੱਤਰ ਬਣਾਉ। ਪਰ ਯਾਦ ਰੱਖਣਾ, ਮੈਨੂੰ ਪੈਸਿਆਂ ਦੀ ਫਿਜ਼ੂਲ ਖਰਚ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦੀ।”
ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਦੀ ਮਿਹਨਤ
ਗਰੀਬ ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਲਈ ਇਹ ਮੌਕਾ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਜੇ ਮੈਂ ਇਹ ਕੰਮ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰ ਲਵਾਂਗਾ, ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਮੇਰੀ ਗਰੀਬੀ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਵੇ। ਉਸਨੇ ਦਿਨ-ਰਾਤ ਮਿਹਨਤ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਚਿੱਤਰ ਬਣਾਇਆ। ਉਹ ਚਿੱਤਰ ਇੰਨਾ ਸੁੰਦਰ ਸੀ ਕਿ ਵੇਖਣ ਵਾਲੇ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਗਏ।
ਜਦੋਂ ਚਿੱਤਰ ਵਪਾਰੀ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ, ਤਾਂ ਉਹ ਦਿਲੋਂ ਤਾਂ ਖੁਸ਼ ਸੀ, ਪਰ ਆਪਣੀ ਕੰਜੂਸੀ ਕਰਕੇ ਉਸਨੇ ਪੈਸੇ ਦੇਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ,
“ਇਹ ਚਿੱਤਰ ਤਾਂ ਵਧੀਆ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਵਿੱਚ ਮੇਰੀ ਸ਼ਾਨ ਘੱਟ ਦਿਖਾਈ ਗਈ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਇਸ ਲਈ ਪੂਰੇ ਪੈਸੇ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕਦਾ।”
ਬੀਰਬਲ ਕੋਲ ਸ਼ਿਕਾਇਤ
ਗਰੀਬ ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਬਹੁਤ ਦੁਖੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਸਨੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਹੁਣ ਕੀ ਕਰਾਂ? ਆਖਿਰਕਾਰ ਉਸਨੇ ਬੀਰਬਲ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਆਪਣੀ ਫ਼ਰੀਆਦ ਕੀਤੀ। ਬੀਰਬਲ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਗਰੀਬਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅੱਗੇ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਚਿੱਤਰ ਵੇਖਿਆ ਅਤੇ ਸਮਝ ਲਿਆ ਕਿ ਗਲਤੀ ਵਪਾਰੀ ਦੀ ਕੰਜੂਸੀ ਵਿੱਚ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਦੀ ਮਿਹਨਤ ਵਿੱਚ।
ਬੀਰਬਲ ਨੇ ਅਕਬਰ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਇਹ ਮਾਮਲਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ:
“ਜਹਾਂਪਨਾਹ, ਇਹ ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਗਰੀਬ ਹੈ ਪਰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਹੋਨਹਾਰ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਕਲਾ ਨਾਲ ਵਪਾਰੀ ਦੀ ਸੱਚੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਦਿਖਾਈ ਹੈ। ਪਰ ਵਪਾਰੀ ਆਪਣੀ ਕੰਜੂਸੀ ਕਰਕੇ ਉਸਨੂੰ ਮਿਹਨਤ ਦੀ ਅਸਲ ਕੀਮਤ ਨਹੀਂ ਦੇ ਰਿਹਾ।”
ਬੀਰਬਲ ਦੀ ਸਿਆਣਪ
ਅਕਬਰ ਨੇ ਬੀਰਬਲ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕੱਢਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਬੀਰਬਲ ਨੇ ਚਾਲਾਕੀ ਨਾਲ ਇੱਕ ਰਸਤਾ ਸੋਚਿਆ। ਉਸਨੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਉਹ ਚਿੱਤਰ ਲਿਆ ਕੇ ਸਭ ਦਰਬਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਦਿਖਾਇਆ। ਸਭ ਨੇ ਚਿੱਤਰ ਦੀ ਬਹੁਤ ਤਾਰੀਫ਼ ਕੀਤੀ।
ਫਿਰ ਬੀਰਬਲ ਨੇ ਵਪਾਰੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ:
“ਤੂੰ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈਂ ਕਿ ਇਹ ਚਿੱਤਰ ਤੇਰੀ ਸ਼ਾਨ ਨਹੀਂ ਦਿਖਾਉਂਦਾ? ਤਾਂ ਫਿਰ ਇਹ ਚਿੱਤਰ ਤੇਰੇ ਕਿਸ ਕੰਮ ਦਾ? ਜੇ ਤੂੰ ਇਸਦੀ ਕੀਮਤ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕਦਾ, ਤਾਂ ਇਹ ਚਿੱਤਰ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨੂੰ ਵੇਚ ਦੇਵਾਂਗੇ। ਤੇਰੀ ਸ਼ਕਲ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲੱਗੇਗੀ ਅਤੇ ਉਹ ਜਾਣਣਗੇ ਕਿ ਤੂੰ ਕਿੰਨਾ ਕੰਜੂਸ ਵਪਾਰੀ ਹੈ।”
ਇਹ ਸੁਣਕੇ ਵਪਾਰੀ ਡਰ ਗਿਆ। ਉਸਨੂੰ ਲੱਗਾ ਕਿ ਜੇ ਲੋਕ ਉਸਦੀ ਕੰਜੂਸੀ ਬਾਰੇ ਜਾਣ ਲਏ, ਤਾਂ ਉਸਦੀ ਬੇਇੱਜ਼ਤੀ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ। ਉਸਨੇ ਤੁਰੰਤ ਆਪਣੀ ਜੇਬ ਵਿੱਚੋਂ ਪੂਰੀ ਰਕਮ ਕੱਢੀ ਅਤੇ ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਨੂੰ ਦੇ ਦਿੱਤੀ।
ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ
ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਸਿੱਖ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕਲਾ ਤੇ ਮਿਹਨਤ ਦੀ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਕਦਰ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਧਨ-ਦੌਲਤ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਕੰਜੂਸੀ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਹਾਸੇ ਜੋਗ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਨਸਾਫ਼ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਉਸਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਮਿਹਨਤ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਉਸਦੇ ਜੋ ਦੂਜਿਆਂ ਦੀ ਮਿਹਨਤ ਨੂੰ ਤੌਰ-ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਖਰੀਦਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਬੀਰਬਲ ਦੀ ਸਿਆਣਪ ਸਾਨੂੰ ਸਿਖਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸਲੀ ਇਨਸਾਨੀਅਤ ਪੈਸਿਆਂ ਤੋਂ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸੱਚਾਈ ਅਤੇ ਇਨਸਾਫ਼ ਨਾਲ ਵੱਡੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
