ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ (1469–1539) ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਗੁਰੂ ਅਤੇ ਮਹਾਨ ਆਤਮਿਕ ਨੇਤਾ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਸਿਰਫ਼ ਧਾਰਮਿਕ ਪੱਖ ਤੱਕ ਸੀਮਿਤ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਬਲਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਬਚਨ ਅਤੇ ਕਰਮ ਅੱਜ ਵੀ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਰਾਹ-ਦਿਖਾਉਣ ਵਾਲੇ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਧਾਰਣ ਜੀਵਨ, ਸੱਚਾਈ, ਇਨਸਾਨੀ ਬਰਾਬਰੀ, ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਮਿਹਨਤ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਜੀਵਨ-ਦਰਸ਼ਨ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਜੋ ਹਰ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਆਓ ਅਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਸਬਕ ਅੱਜ ਦੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕਿਵੇਂ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦੇ ਸਰੋਤ ਹਨ।
1. ਸੱਚ ਬੋਲਣਾ ਤੇ ਸੱਚ ਜੀਣਾ
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸੱਚਾਈ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਸੱਚ ਬੋਲਣਾ ਤਾਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਹੀ, ਪਰ ਸੱਚ ਅਨੁਸਾਰ ਜੀਵਨ ਜੀਣਾ ਉਸ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਹੈ।
👉 ਅੱਜ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਲੋਕ ਛਲ ਅਤੇ ਧੋਖੇ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਮਕਸਦ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਸੱਚਾਈ ਤੇ ਖੜ੍ਹਾ ਰਹਿਣਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਗੁਣ ਹੈ।
2. ਮਿਹਨਤ ਕਰਨੀ ਤੇ ਹੱਕ ਦੀ ਰੋਟੀ ਖਾਣੀ (ਕਿਰਤ ਕਰਨੀ)
ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ “ਕਿਰਤ ਕਰਨੀ” ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਇਨਸਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਰੋਟੀ ਆਪਣੇ ਹੱਥਾਂ ਦੀ ਮਿਹਨਤ ਨਾਲ ਕਮਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
👉 ਅੱਜ ਵੀ, ਜਦੋਂ ਨੌਜਵਾਨ ਸ਼ਾਰਟਕਟ ਲੱਭਦੇ ਹਨ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਇਹ ਸੋਚ ਸਾਨੂੰ ਸਿਖਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਮਿਹਨਤ ਹੀ ਸਫਲਤਾ ਦੀ ਕੁੰਜੀ ਹੈ।
3. ਵੰਡ ਛਕਣਾ – ਦੂਜਿਆਂ ਨਾਲ ਸਾਂਝ ਪਾਉਣਾ
ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ “ਵੰਡ ਛਕਣਾ” ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਕੁਝ ਵੀ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਹੈ, ਉਸਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੋਰਾਂ ਨਾਲ ਵੰਡਣਾ।
👉 ਅੱਜ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਖੁਦਗਰਜ਼ੀ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ, ਇਹ ਸਬਕ ਸਾਨੂੰ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਂਝ ਪਾ ਕੇ ਹੀ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਪਿਆਰ ਤੇ ਸਮਾਨਤਾ ਬਣੀ ਰਹਿ ਸਕਦੀ ਹੈ।
4. ਸਭ ਮਨੁੱਖ ਇੱਕਸਾਰ ਹਨ
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ – “ਨਾ ਕੋਈ ਉੱਚਾ ਨਾ ਕੋਈ ਨੀਵਾ”।
👉 ਅੱਜ ਵੀ, ਜਦੋਂ ਜਾਤ-ਪਾਤ, ਰੰਗ, ਧਰਮ ਅਤੇ ਅਮੀਰੀ-ਗਰੀਬੀ ਦੇ ਅੰਤਰ ਕਰਕੇ ਲੋਕ ਵੰਡੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਇਹ ਸੋਚ ਸਾਨੂੰ ਬਰਾਬਰੀ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵੱਲ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ।
5. ਔਰਤ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਔਰਤ ਨੂੰ ਮਾਤਾ, ਭੈਣ, ਧੀ ਵਜੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਸਥਾਨ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ – “ਸਤੀਆਂ ਤੋਂ ਹੀ ਰਾਜੇ ਜੰਮਦੇ ਹਨ”।
👉 ਅੱਜ ਵੀ, ਜਦੋਂ ਕਈ ਥਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਔਰਤਾਂ ਨਾਲ ਅਨਿਆਇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਸਬਕ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਹੈ।
6. ਰੱਬ ਇੱਕ ਹੈ
ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ “ਇਕ ਓਅੰਕਾਰ” ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਸਾਰੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦਾ ਮਾਲਕ ਇੱਕ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਹਰ ਜਗ੍ਹਾ ਮੌਜੂਦ ਹੈ।
👉 ਇਹ ਸਬਕ ਅੱਜ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਟਕਰਾਅ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
7. ਲਾਲਚ, ਅਹੰਕਾਰ ਤੇ ਕ੍ਰੋਧ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿਣਾ
ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਇਹ ਤਿੰਨ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ।
👉 ਅੱਜ ਦੇ ਤਣਾਅ ਭਰੇ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਲੋਕ ਜਲਦੀ ਗੁੱਸੇ ਜਾਂ ਲਾਲਚ ਵਿੱਚ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਇਹ ਸਬਕ ਮਨ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਟੇਬਲ: ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਦੀ ਸੰਖੇਪ ਸੂਚੀ
| ਨੰਬਰ | ਸਬਕ | ਅੱਜ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ |
|---|---|---|
| 1 | ਸੱਚ ਬੋਲਣਾ ਅਤੇ ਜੀਣਾ | ਭਰੋਸਾ ਤੇ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਕਾਇਮ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ |
| 2 | ਮਿਹਨਤ ਕਰਨੀ (ਕਿਰਤ ਕਰਨੀ) | ਸਫਲਤਾ ਤੇ ਖੁਦਦਾਰੀ ਹਾਸਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ |
| 3 | ਵੰਡ ਛਕਣਾ | ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਪਿਆਰ ਤੇ ਏਕਤਾ ਵਧਦੀ ਹੈ |
| 4 | ਸਭ ਮਨੁੱਖ ਇੱਕਸਾਰ ਹਨ | ਭਾਈਚਾਰਾ ਤੇ ਸਮਾਨਤਾ ਬਣਦੀ ਹੈ |
| 5 | ਔਰਤ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ | ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਇਜ਼ਜ਼ਤ ਤੇ ਇਨਸਾਫ ਵਧਦਾ ਹੈ |
| 6 | ਰੱਬ ਇੱਕ ਹੈ | ਧਰਮਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਪਿਆਰ ਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ |
| 7 | ਲਾਲਚ, ਅਹੰਕਾਰ, ਕ੍ਰੋਧ ਤੋਂ ਬਚਣਾ | ਮਨ ਦੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਸੁਖ ਮਿਲਦਾ ਹੈ |
ਅੱਜ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਨਾ
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਸਬਕ ਸਿਰਫ਼ ਧਾਰਮਿਕ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਇਹ ਜੀਵਨ-ਸ਼ੈਲੀ ਹਨ। ਇਹ ਸਬਕ ਹਰ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਨੈਤਿਕਤਾ, ਪਿਆਰ, ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਸੱਚਾਈ ਵੱਲ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਚੱਲੀਏ, ਤਾਂ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਹੀ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਸੁਖਮਈ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।