ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਆਪਣੀ ਰੰਗੀਨਤਾ, ਖੁਸ਼ਮਿਜਾਜ਼ੀ ਅਤੇ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਲਈ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕ ਸਿਰਫ਼ ਖਾਣ-ਪੀਣ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਹੀ ਸ਼ੌਕੀਨ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਧਾਰਮਿਕ ਆਸਥਾ ਅਤੇ ਰਸਮਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਗਹਿਰਾਈ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰ ਸਾਨੂੰ ਇਤਿਹਾਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ, ਰੁੱਤਾਂ ਦੇ ਬਦਲਾਅ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜਦੇ ਹਨ।
ਇਸ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ 10 ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਾਂਗੇ ਅਤੇ ਵੇਖਾਂਗੇ ਕਿ ਇਹ ਸਾਡੇ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਸੰਸਕਾਰ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ।
ਪੰਜਾਬੀ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ
| ਨੰਬਰ | ਤਿਉਹਾਰ ਦਾ ਨਾਮ | ਮਹੱਤਵ |
|---|---|---|
| 1 | ਲੋਹੜੀ (Lohri) | ਸਰਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਅਤੇ ਨਵੀਂ ਫਸਲ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ |
| 2 | ਮਾਘੀ (Maghi) | ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਵਸ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਮਹੱਤਵ |
| 3 | ਹੋਲਾ ਮਹੱਲਾ (Hola Mohalla) | ਖਾਲਸਾ ਦੀ ਸ਼ੌਰਤ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤ |
| 4 | ਬੈਸਾਖੀ (Baisakhi) | ਨਵੀਂ ਫਸਲ ਅਤੇ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ |
| 5 | ਗੁਰਪੁਰਬ (Gurpurab) | ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੀ ਯਾਦ |
| 6 | ਦੀਵਾਲੀ (Diwali) | ਬੰਦੀ ਛੋੜ ਦਿਵਸ ਅਤੇ ਰੌਸ਼ਨੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ |
| 7 | ਤੀਜ (Teej) | ਇਸਤ੍ਰੀਆਂ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ, ਵਿਆਹੀ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਖੁਸ਼ੀਆਂ |
| 8 | ਕਰਵਾ ਚੌਥ (Karwa Chauth) | ਪਤੀ-ਪਤਨੀ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਦੀ ਮਜ਼ਬੂਤੀ |
| 9 | ਰੱਖੜੀ (Raksha Bandhan) | ਭਰਾ-ਭੈਣ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਰਿਸ਼ਤੇ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ |
| 10 | ਸੰਕ੍ਰਾਂਤੀ (Makar Sankranti) | ਧੁੱਪ ਦੇ ਵਾਧੇ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ |
1. ਲੋਹੜੀ (Lohri)
ਲੋਹੜੀ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਤਿਉਹਾਰ ਹੈ, ਜੋ ਜਨਵਰੀ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਰਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨਵੀਂ ਫਸਲ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਦਿਨ ਅੱਗ ਦੇ ਚਾਰਾਂ ਪਾਸੇ ਲੋਕ ਗਿੱਧਾ ਤੇ ਭੰਗੜਾ ਪਾਂਦੇ ਹਨ, ਰੇਵੜੀਆਂ, ਮੁੰਗਫਲੀ ਅਤੇ ਗੱਜਕ ਦਾ ਵੰਡ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ ਤੇ ਲੋਹੜੀ ਨੂੰ ਦੁਲਾ ਭੱਟੀ ਨਾਲ ਵੀ ਜੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੇ ਮਾਝੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਕੁੜੀਆਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕੀਤੀ ਸੀ।
2. ਮਾਘੀ (Maghi)
ਮਾਘੀ ਮਕਰ ਸੰਕ੍ਰਾਂਤੀ ਤੋਂ ਇੱਕ ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਮਨਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਧਾਰਮਿਕ ਮਹੱਤਵ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਦਿਨ ਚਾਲੀ ਮੁਕਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ, ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਮੇਲਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਤਿਉਹਾਰ ਸਾਨੂੰ ਬਲਿਦਾਨ, ਸੱਚਾਈ ਅਤੇ ਧਰਮ ਲਈ ਜੀਉਣ ਦਾ ਸਬਕ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
3. ਹੋਲਾ ਮਹੱਲਾ (Hola Mohalla)
ਹੋਲਾ ਮਹੱਲਾ ਹੋਲੀ ਦੇ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ ਤਾਂ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਯੋਧਾ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਹੋਵੇ।
ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਨੀਲਾ ਪੰਥ ਦੇ ਨਿਹੰਗ ਸਿੱਖ ਸ਼ਸਤਰ ਵਿਦਿਆ, ਘੁੜਸਵਾਰੀ ਅਤੇ ਕਬੱਡੀ ਵਰਗੇ ਖੇਡਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਤਿਉਹਾਰ ਸਾਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਤੇ ਵੀਰਤਾ ਨਾਲ ਜੋੜਦਾ ਹੈ।
4. ਬੈਸਾਖੀ (Baisakhi)
ਬੈਸਾਖੀ ਅਪ੍ਰੈਲ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਮਨਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਲਈ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਨਵੀਂ ਫਸਲ ਦੇ ਕੱਟਣ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਹੈ।
ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਬੈਸਾਖੀ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਹੱਤਵ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ 1699 ਵਿੱਚ ਇਸੇ ਦਿਨ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਸੀ।
5. ਗੁਰਪੁਰਬ (Gurpurab)
ਗੁਰਪੁਰਬ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਦੇ ਜਨਮ ਦਿਵਸ ਅਤੇ ਪਾਰਤਾਪ ਦਿਵਸਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮਨਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਗੁਰਪੁਰਬ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੁਰਬ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਦਿਨ ਨਗਰ ਕੀਰਤਨ ਕੱਢੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਲੰਗਰ ਲਗਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਪਾਠ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੁਰਪੁਰਬ ਸਾਨੂੰ ਨਿਮਰਤਾ, ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਸੱਚ ਦੇ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਤੁਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।
6. ਦੀਵਾਲੀ (Diwali)
ਦੀਵਾਲੀ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਲਈ ਸਮਾਨ ਮਹੱਤਵ ਰੱਖਦੀ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇਸ ਨੂੰ ਬੰਦੀ ਛੋੜ ਦਿਵਸ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ 52 ਰਾਜਿਆਂ ਨੂੰ ਕੈਦ ਤੋਂ ਛੁਡਾ ਕੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਵਾਪਸ ਆਏ ਸਨ।
ਇਸ ਦਿਨ ਲੋਕ ਦੀਵੇ ਬਾਲਦੇ ਹਨ, ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਸਜਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਮਨਾਉਂਦੇ ਹਨ।
7. ਤੀਜ (Teej)
ਤੀਜ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਇਸਤ੍ਰੀਆਂ ਲਈ ਖਾਸ ਤਿਉਹਾਰ ਹੈ, ਜੋ ਸਾਵਣ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਵਿਆਹੀ ਇਸਤ੍ਰੀਆਂ ਆਪਣੇ ਮਾਇਕੇ ਆ ਕੇ ਪੀੰਗਾਂ ਪਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਗੀਤ ਗਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਮਨਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਤੀਜ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਹੱਤਵ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਪਤੀ-ਪਤਨੀ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਦੀ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ।
8. ਕਰਵਾ ਚੌਥ (Karwa Chauth)
ਕਰਵਾ ਚੌਥ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਨਾਇਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਤਿਉਹਾਰ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਇਸਤ੍ਰੀਆਂ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੀ ਲੰਮੀ ਉਮਰ ਲਈ ਉਪਵਾਸ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ।
ਇਹ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਭਰੋਸੇ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਹੈ ਜੋ ਪਤੀ-ਪਤਨੀ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਨੂੰ ਹੋਰ ਗਹਿਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।
9. ਰੱਖੜੀ (Raksha Bandhan)
ਰੱਖੜੀ ਭਰਾ-ਭੈਣ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਰਿਸ਼ਤੇ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਭੈਣ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਦੀ ਕਲਾਈ ‘ਤੇ ਰੱਖੜੀ ਬੰਨ੍ਹਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਭਰਾ ਉਸਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਇਹ ਤਿਉਹਾਰ ਭਰੋਸੇ ਅਤੇ ਪਿਆਰ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
10. ਸੰਕ੍ਰਾਂਤੀ (Makar Sankranti)
ਮਕਰ ਸੰਕ੍ਰਾਂਤੀ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖਿਚੜੀ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਲੋਕ ਤਿਲ ਅਤੇ ਗੁੜ ਦੇ ਲੱਡੂ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਰਦੀ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਗਰਮ ਭੋਜਨ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਇਹ ਤਿਉਹਾਰ ਧੁੱਪ ਦੇ ਵੱਧਣ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੀਆਂ ਨਵੀਆਂ ਉਮੀਦਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬੀ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਦਾ ਸਮੁੱਚਾ ਮਹੱਤਵ
ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਹ ਤਿਉਹਾਰ ਸਿਰਫ਼ ਮਨੋਰੰਜਨ ਲਈ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਬਲਕਿ ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਸਾਡੀ ਧਰਤੀ, ਰਸਮਾਂ, ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਸੰਸਕਾਰ ਨਾਲ ਜੋੜਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਾਡੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਅਤੇ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜੀਆਂ ਨੂੰ ਸੁਪੁਰਦ ਕਰਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਸੁੰਦਰ ਢੰਗ ਹਨ।