ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਆਪਣੀ ਰੰਗੀਨੀ, ਮਿੱਠਾਸ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਬੂ ਵਾਲੇ ਅੰਦਾਜ਼ ਕਰਕੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿਚ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ। ਇਸ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਹੋਰ ਸੁੰਦਰ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ਮੁਹਾਵਰੇ। ਮੁਹਾਵਰੇ ਸਿਰਫ਼ ਸ਼ਬਦ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ, ਇਹ ਜੀਵਨ ਦੇ ਤਜ਼ਰਬਿਆਂ ਨੂੰ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਮੁਹਾਵਰਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਬੋਲਚਾਲ ਹੋਰ ਰੰਗੀਨ, ਦਿਲਚਸਪ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਆਓ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ 50 ਪੰਜਾਬੀ ਮੁਹਾਵਰੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਰਥ ਅਤੇ ਉਦਾਹਰਣ ਵਾਕਾਂ ਦੇ ਨਾਲ।
੧. ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਧੂੜ ਪਾਉਣਾ
ਅਰਥ: ਧੋਖਾ ਦੇਣਾ
ਵਾਕ: ਉਹ ਬੰਦਾ ਸਭ ਨੂੰ ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਧੂੜ ਪਾ ਕੇ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਕਰਵਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ।
੨. ਖੋਤਾ ਰੇੜੀ ਹੰਕੇ
ਅਰਥ: ਬੇਵਕੂਫ਼ ਕੰਮ ਕਰਨਾ
ਵਾਕ: ਪੜ੍ਹਾਈ ਛੱਡ ਕੇ ਉਹ ਖੋਤਾ ਰੇੜੀ ਹੰਕਣ ਵਰਗਾ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।
੩. ਅੰਨ੍ਹੇ ਨੂੰ ਕੀ ਚਾਹੀਦਾ – ਦੋ ਅੱਖਾਂ
ਅਰਥ: ਲੋੜਵੰਦ ਨੂੰ ਠੀਕ ਉਹੀ ਚੀਜ਼ ਮਿਲ ਜਾਣਾ
ਵਾਕ: ਮੈਨੂੰ ਸਮੇਂ ਤੇ ਨੌਕਰੀ ਮਿਲੀ, ਇਹ ਤਾਂ ਅੰਨ੍ਹੇ ਨੂੰ ਦੋ ਅੱਖਾਂ ਮਿਲਣ ਵਰਗਾ ਸੀ।
੪. ਨੱਕ ਵਿਚ ਦਮ ਕਰਨਾ
ਅਰਥ: ਤੰਗ ਕਰਨਾ
ਵਾਕ: ਬੱਚਿਆਂ ਨੇ ਅਧਿਆਪਕ ਦਾ ਨੱਕ ਵਿਚ ਦਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
੫. ਸੱਪ ਵੀ ਮਰ ਜਾਵੇ, ਲਾਠੀ ਵੀ ਨਾ ਟੁੱਟੇ
ਅਰਥ: ਦੋਵੇਂ ਪੱਖਾਂ ਦਾ ਹੱਲ ਨਿਕਲ ਆਵੇ
ਵਾਕ: ਉਸ ਨੇ ਅਜਿਹਾ ਰਾਹ ਕੱਢਿਆ ਕਿ ਸੱਪ ਵੀ ਮਰ ਗਿਆ, ਲਾਠੀ ਵੀ ਨਾ ਟੁੱਟੀ।
੬. ਹੱਥ ਕੰਗਣ ਨੂੰ ਆਰਸੀ ਕੀ
ਅਰਥ: ਸਪੱਸ਼ਟ ਗੱਲ, ਜਿਸ ਦਾ ਸਬੂਤ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦਾ
ਵਾਕ: ਇਹ ਸੱਚਾਈ ਹੱਥ ਕੰਗਣ ਨੂੰ ਆਰਸੀ ਕੀ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ।
੭. ਘੀ ਖਾ ਕੇ ਗੁੜਗੁੜਾਉਣਾ
ਅਰਥ: ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਬੈਠਣਾ
ਵਾਕ: ਉਹ ਸਾਰਾ ਕੰਮ ਛੱਡ ਕੇ ਘੀ ਖਾ ਕੇ ਗੁੜਗੁੜਾਉਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।
੮. ਕੰਡਿਆਂ ਨਾਲ ਖੇਡਣਾ
ਅਰਥ: ਖਤਰੇ ਵਿਚ ਪੈਣਾ
ਵਾਕ: ਵੱਡੇ ਬੰਦਿਆਂ ਨਾਲ ਪੰਗਾ ਲੈਣਾ ਕੰਡਿਆਂ ਨਾਲ ਖੇਡਣ ਵਰਗਾ ਹੈ।
੯. ਉਲਟੀ ਗੰਗਾ ਵਹਾਉਣਾ
ਅਰਥ: ਬੇਵਕੂਫ਼ੀ ਕਰਨਾ
ਵਾਕ: ਉਹ ਸਾਰੇ ਕੰਮਾਂ ਨੂੰ ਉਲਟੀ ਗੰਗਾ ਵਹਾਉਂਦਾ ਹੈ।
੧੦. ਦਿਨ ਰਾਤ ਇਕ ਕਰਨਾ
ਅਰਥ: ਬਹੁਤ ਮੇਹਨਤ ਕਰਨਾ
ਵਾਕ: ਕਿਸਾਨ ਫਸਲ ਲਈ ਦਿਨ ਰਾਤ ਇਕ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਹੋਰ ਮੁਹਾਵਰੇ
੧੧. ਪਹਾੜ ਤੋਂ ਰਾਈ ਬਣਾਉਣਾ – ਛੋਟੀ ਗੱਲ ਨੂੰ ਵੱਡਾ ਕਰਨਾ
੧੨. ਖੋਤਾ ਪਾਣੀ ਪੀ ਕੇ ਸੀੰਗ ਹਿਲਾਏ – ਬਿਨਾ ਕਾਰਣ ਸ਼ੋਰ ਮਚਾਉਣਾ
੧੩. ਅੱਖਾਂ ਥੱਲੇ ਕਰਨਾ – ਸ਼ਰਮਾਉਣਾ
੧੪. ਚੂਹਾ ਬਿੱਲੀ ਨੂੰ ਹਾਥ ਜੋੜੇ – ਡਰ ਕਰਕੇ ਮਾਫ਼ੀ ਮੰਗਣਾ
੧੫. ਸਾਂਡੇ ਤੇ ਤੇਲ ਪਾਉਣਾ – ਨੁਕਸਾਨ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਕਰਨਾ
੧੬. ਇਕ ਪੱਥਰ ਨਾਲ ਦੋ ਪੰਛੀ ਮਾਰਨਾ – ਇਕੋ ਕੰਮ ਨਾਲ ਦੋ ਫਾਇਦੇ
੧੭. ਘਰ ਦੀ ਮੁਰਗੀ ਦਾਲ ਬਰਾਬਰ – ਆਪਣੀ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਕਦਰ ਨਾ ਕਰਨਾ
੧੮. ਭੇਡ ਚਾਲ ਚਲਣਾ – ਬਿਨਾ ਸੋਚੇ ਸਮਝੇ ਹੋਰਾਂ ਦੀ ਨਕਲ ਕਰਨਾ
੧੯. ਹੱਥ ਕੱਟ ਕੇ ਰੋਟੀ ਖਾਣੀ – ਬਹੁਤ ਮੇਹਨਤ ਕਰਨਾ
੨੦. ਸੱਪ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਛਿੱਛੜਾ – ਵੱਡੇ ਖਤਰੇ ਵਿਚ ਛੋਟੀ ਚੀਜ਼ ਜਾਣਾ
ਅਗਲੇ 30 ਮੁਹਾਵਰੇ ਛੋਟੇ ਅੰਦਾਜ਼ ਵਿਚ
੨੧. ਨੱਕ ਕੱਟਵਾਉਣਾ – ਬੇਇਜ਼ਤੀ ਕਰਵਾਉਣਾ
੨੨. ਕੰਨਾਂ ਵਿਚ ਤੇਲ ਪਾਉਣਾ – ਬੇਪਰਵਾਹ ਰਹਿਣਾ
੨੩. ਥੋਥੀ ਬਾਂਸਰੀ ਵਜਾਉਣਾ – ਬੇਮਤਲਬ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨਾ
੨੪. ਗਿਧੜੀ ਦੀ ਸ਼ਾਦੀ ਹੋਈ – ਅਜੀਬੋ ਗਰੀਬ ਘਟਨਾ
੨੫. ਚੋਰ ਦੀ ਦਾਹੜੀ ਵਿਚ ਤਿਨਕਾ – ਦੋਸ਼ੀ ਬੰਦੇ ਦਾ ਡਰਨਾ
੨੬. ਨੰਗੇ ਨੂੰ ਕੀ ਨਿਹਲਾਵਣਾ – ਜਿਸ ਕੋਲ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਉਸ ਤੋਂ ਕੀ ਲੈਣਾ
੨੭. ਰੁੱਖਾ ਸੁੱਕਾ ਖਾਣਾ – ਸਾਦਾ ਜੀਵਨ ਜੀਉਣਾ
੨੮. ਗਗਰ ਵਿਚ ਸਾਗਰ – ਛੋਟੇ ਵਿਚ ਵੱਡੀ ਗੱਲ
੨੯. ਖੋਤੇ ਉੱਤੇ ਸਵਾਰੀ ਕਰਨਾ – ਮਜਬੂਰੀ ਕਰਕੇ ਕੰਮ ਕਰਨਾ
੩੦. ਬਾਂਦਰ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਨਾਰੀਅਲ – ਬੇਅਕਲ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਕੀਮਤੀ ਚੀਜ਼
੩੧. ਖਿਸਿਆਨੀ ਬਿੱਲੀ ਖੰਭਾ ਨੋਚੇ – ਆਪਣੀ ਹਾਰ ਛੁਪਾਉਣੀ
੩੨. ਲੋਹੇ ਦੇ ਚਣੇ ਚੱਬਣਾ – ਔਖੇ ਕੰਮ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ
੩੩. ਚਿੱਟੇ ਤੇ ਕਾਲਾ ਲਿਖਿਆ – ਸਪੱਸ਼ਟ ਸੱਚਾਈ
੩੪. ਰੋਟੀ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਤਰਸਣਾ – ਗਰੀਬੀ ਵਿਚ ਜੀਉਣਾ
੩੫. ਘਰ ਵਿਚ ਬੈਠ ਕੇ ਪਹਾੜ ਬਣਾਉਣਾ – ਬਿਨਾ ਕਾਰਣ ਘਬਰਾਉਣਾ
੩੬. ਹਵਾ ਵਿਚ ਕਿਲ੍ਹੇ ਬਣਾਉਣਾ – ਬਿਨਾ ਅਸਲੀਅਤ ਦੇ ਸੁਪਨੇ ਦੇਖਣਾ
੩੭. ਪਾਣੀ ਪਾਣੀ ਹੋਣਾ – ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ ਹੋਣਾ
੩੮. ਚੋਰ ਉੱਚੇ ਤੇ ਕੋਤਵਾਲ ਨੀਵਾਂ – ਬੁਰੇ ਬੰਦੇ ਦਾ ਹਾਵੀ ਹੋਣਾ
੩੯. ਬਿੱਲੀ ਦੇ ਗਲੇ ਘੰਟੀ ਪਾਉਣਾ – ਔਖਾ ਕੰਮ ਆਪਣੇ ਸਿਰ ਲੈਣਾ
੪੦. ਮੂੰਹ ਤੇ ਮਿੱਠਾ, ਪਿੱਠ ਪਿੱਛੇ ਛੁਰਾ – ਦੋਖੀ ਸੁਭਾਉ ਵਾਲਾ ਬੰਦਾ
੪੧. ਦਿਲ ਦੇ ਦਿਲ ਵਿਚ ਰਹਿ ਜਾਣਾ – ਗੱਲ ਬਿਨਾ ਦੱਸੇ ਰੱਖ ਲੈਣਾ
੪੨. ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਰਹਿ ਕੇ ਮਗਰਮੱਛ ਨਾਲ ਵੈਰ – ਆਪਣਾ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰਨਾ
੪੩. ਮੀਂਹ ਵਿਚ ਕੁੱਤੇ ਧੋਣਾ – ਵੇਲੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੰਮ ਕਰਨਾ
੪੪. ਦਾਣੇ ਦਾਣੇ ਤੇ ਨਾਮ ਲਿਖਿਆ – ਕਿਸਮਤ ਵਿਚ ਜੋ ਹੈ ਉਹੀ ਮਿਲੇਗਾ
੪੫. ਰੋਣ ਲਈ ਕੰਧ ਲੱਭਣੀ – ਆਪਣੇ ਦੁੱਖ ਸੁਣਾਉਣ ਲਈ ਸਹਾਰਾ ਲੱਭਣਾ
੪੬. ਘਰ ਦਾ ਭੇਦੀ ਲੰਕਾ ਢਾਹੇ – ਅੰਦਰਲਾ ਬੰਦਾ ਹੀ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ
੪੭. ਛੱਪਰ ਫਾੜ ਕੇ ਮਿਲਣਾ – ਬੇਇੰਤਹਾ ਦਾਤ ਮਿਲ ਜਾਣਾ
੪੮. ਖੇਤ ਖਾ ਗਿਆ ਗਧਾ – ਅਜਿਹਾ ਨੁਕਸਾਨ ਜੋ ਵਾਪਸ ਨਾ ਹੋ ਸਕੇ
੪੯. ਦਾਲ ਵਿਚ ਕਾਲਾ – ਗੜਬੜ ਹੋਣਾ
੫੦. ਜਿੱਥੇ ਦੀ ਝੋਲੀ, ਉੱਥੇ ਹੀ ਦਾਣੇ – ਕਿਸਮਤ ਅਨੁਸਾਰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ
ਪੰਜਾਬੀ ਮੁਹਾਵਰਿਆਂ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ
ਮੁਹਾਵਰੇ ਸਿਰਫ਼ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਸੁੰਦਰ ਨਹੀਂ ਬਣਾਉਂਦੇ, ਸਗੋਂ ਇਹਨਾਂ ਨਾਲ ਸਮਾਜ ਦੇ ਵਿਚਾਰ, ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਿਆਣਪ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਅਨੁਭਵ ਵੀ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਮੁਹਾਵਰੇ ਸਿਖਾਉਣਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਤੇ ਕਾਬੂ ਵਧਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬੋਲਚਾਲ ਵਿਚ ਮਿੱਠਾਸ ਲਿਆਉਂਦਾ ਹੈ।
FAQs – ਅਕਸਰ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
Q1. ਪੰਜਾਬੀ ਮੁਹਾਵਰੇ ਕੀ ਹਨ?
ਪੰਜਾਬੀ ਮੁਹਾਵਰੇ ਉਹ ਛੋਟੇ ਵਾਕ ਜਾਂ ਸ਼ਬਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਜੀਵਨ ਦੇ ਵੱਡੇ ਸਬਕਾਂ ਨੂੰ ਰੰਗੀਨ ਅੰਦਾਜ਼ ਵਿਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ।
Q2. ਮੁਹਾਵਰਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਿੱਥੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ?
ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਬੋਲਚਾਲ, ਲਿਖਤ, ਕਵਿਤਾ, ਕਹਾਣੀਆਂ ਅਤੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
Q3. ਮੁਹਾਵਰੇ ਸਿੱਖਣ ਨਾਲ ਕੀ ਫਾਇਦਾ ਹੈ?
ਮੁਹਾਵਰੇ ਸਿੱਖਣ ਨਾਲ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਸੁੰਦਰਤਾ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਲਿਖਤ ਸ਼ਕਤੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਬੋਲਚਾਲ ਹੋਰ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਬਣਦੀ ਹੈ।
Q4. ਕੀ ਹਰ ਮੁਹਾਵਰੇ ਦਾ ਅਰਥ ਇਕੋ ਹੁੰਦਾ ਹੈ?
ਨਹੀਂ, ਕਈ ਵਾਰ ਸੰਦਰਭ ਅਨੁਸਾਰ ਮੁਹਾਵਰੇ ਦਾ ਅਰਥ ਵੱਖਰਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
Q5. ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਮੁਹਾਵਰੇ ਕਿਵੇਂ ਸਿਖਾਏ ਜਾਣ?
ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਮੁਹਾਵਰੇ ਸਿਖਾਉਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ।
