ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ, ਜਿਸਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਗੋਲਡਨ ਟੈਂਪਲ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਦੀ ਹੈ, ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਵਿੱਤਰ ਧਾਮ ਹੈ। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸ਼ਾਂਤੀ, ਸਮਾਨਤਾ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਹਰ ਰੋਜ਼ ਲੱਖਾਂ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਇੱਥੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਇਸ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਕਈ ਅਜਿਹੇ ਭੇਦ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਹਨ ਜੋ ਸ਼ਾਇਦ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਹਨ।
ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਿਛੋਕੜ
ਗੋਲਡਨ ਟੈਂਪਲ ਦੀ ਨੀਂਹ 1581 ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਰੱਖੀ। ਇਸਦੀ ਬੁਨਿਆਦ ਇੱਕ ਮੁਸਲਿਮ ਸੰਤ ਹਜ਼ਰਤ ਮੀਆਂ ਮੀਰ ਜੀ ਨੇ ਰੱਖੀ ਸੀ। ਇਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਏਕਤਾ ਦਾ ਸੁੰਦਰ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ।
1604 ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਇੱਥੇ ਅਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਇਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੋਨੇ ਨਾਲ ਨਹੀਂ, ਸਧਾਰਨ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਣਿਆ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਇਸਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਕਰਵਾਈ ਅਤੇ ਸੋਨੇ ਦੀ ਪਰਤ ਚੜ੍ਹਵਾਈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਸਨੂੰ ਗੋਲਡਨ ਟੈਂਪਲ ਕਿਹਾ ਜਾਣ ਲੱਗਾ।
ਗੋਲਡਨ ਟੈਂਪਲ ਦੀਆਂ ਖਾਸੀਆਂ
- ਚਾਰ ਦਰਵਾਜ਼ੇ – ਇਹ ਸੰਕੇਤ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਥਾਂ ਹਰ ਧਰਮ, ਜਾਤ-ਪਾਤ ਅਤੇ ਵਰਗ ਲਈ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਹੈ।
- ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸਰੋਵਰ – ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰਲੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਸਰੋਵਰ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਪਾਣੀ “ਅੰਮ੍ਰਿਤ” ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਲੰਗਰ ਪ੍ਰਥਾ – ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਮੁਫ਼ਤ ਲੰਗਰ ਇੱਥੇ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਹਰ ਰੋਜ਼ ਲੱਖਾਂ ਲੋਕ ਇੱਥੇ ਭੋਜਨ ਕਰਦੇ ਹਨ।
- ਵਾਸਤੁਕਲਾ – ਇਸ ਦੀ ਬਣਾਵਟ ਸਿੱਖ, ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਇਸਲਾਮਿਕ ਵਾਸਤੁਕਲਾ ਦਾ ਮਿਲਾਪ ਹੈ।
- ਸੋਨੇ ਦੀ ਪਰਤ – ਲਗਭਗ 750 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਸੋਨਾ ਇਸ ਉੱਤੇ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਗੋਲਡਨ ਟੈਂਪਲ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਕੁਝ ਗਿਣਤੀਆਂ
| ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ | ਅੰਕੜੇ |
|---|---|
| ਹਰ ਰੋਜ਼ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ | 1 ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ |
| ਲੰਗਰ ਵਿੱਚ ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ | 50,000 – 1,00,000 |
| ਲੱਗਿਆ ਸੋਨਾ | ਤਕਰੀਬਨ 750 ਕਿਲੋ |
| ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਸਮਾਂ | 1581 – 1604 |
| ਗੁਰੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਸੇਵਾ | 5ਵੇਂ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ |
| ਮੁਫ਼ਤ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਲੰਟੀਅਰ | ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਹਰ ਰੋਜ਼ |
ਭੇਦ ਜੋ ਘੱਟ ਲੋਕ ਜਾਣਦੇ ਹਨ
- ਚਾਰ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਦਾ ਅਰਥ – ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਹਰੇਕ ਕੋਨੇ ਤੋਂ ਆਏ ਮਨੁੱਖ ਲਈ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਹਨ।
- ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਰਾਤੀ ਪ੍ਰਥਾ – ਹਰ ਰਾਤ ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰੀਤ ਅਨੁਸਾਰ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਲਿਜਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਵੇਰੇ ਮੁੜ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਲਿਆਂਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਬੰਬ ਹਮਲੇ ਵੀ ਸਹੇ – ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਕਈ ਵਾਰ ਇਹ ਪਵਿੱਤਰ ਥਾਂ ਹਮਲਿਆਂ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣੀ, ਪਰ ਹਰ ਵਾਰ ਇਹ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਬਣੀ।
- ਲੰਗਰ ਦੀ ਵਿਲੱਖਣ ਪ੍ਰਥਾ – ਇੱਥੇ ਹਰ ਕੋਈ, ਚਾਹੇ ਰਾਜਾ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਗਰੀਬ, ਇਕੋ ਥਾਂ ਬੈਠ ਕੇ ਖਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਸਰੋਵਰ ਦਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤ – ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਸਰੋਵਰ ਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਆਤਮਿਕ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਤਾਕਤ ਹੈ।
ਗੋਲਡਨ ਟੈਂਪਲ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵ
- ਹਰ ਸਾਲ ਕਰੋੜਾਂ ਸੈਲਾਨੀ ਇੱਥੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।
- ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਹਰੇਕ ਧਰਮ ਦੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਹੈ।
- ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਅਤੇ ਕਈ ਵਿਸ਼ਵ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਮੰਨਿਆ ਹੈ।
ਆਧੁਨਿਕ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਗੋਲਡਨ ਟੈਂਪਲ
ਅੱਜ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਗੋਲਡਨ ਟੈਂਪਲ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਥਾਂ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸੇਵਾ, ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਸਾਂਝੇਪਣ ਦਾ ਜੀਵੰਤ ਕੇਂਦਰ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਆਉਣ ਵਾਲਾ ਹਰ ਇਨਸਾਨ ਆਪਣੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਸੁੱਖ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਨਤੀਜਾ
ਗੋਲਡਨ ਟੈਂਪਲ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇਕਤਾ, ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਸੇਵਾ ਦਾ ਜੀਵੰਤ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਤੇ ਭੇਦਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣ ਕੇ ਅਸੀਂ ਸਮਝ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਇਹ ਸਥਾਨ ਕਿਉਂ ਸੰਸਾਰ ਭਰ ਵਿੱਚ ਵਿਲੱਖਣ ਹੈ। ਹਰ ਇਨਸਾਨ ਨੂੰ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਇੱਕ ਵਾਰ ਇੱਥੇ ਆ ਕੇ ਆਤਮਿਕ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਜ਼ਰੂਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।